DAGITI BARO A “7 WONDERS OF THE WORLD”

Itay laeng Hulio 7, imparuar ti Swiss The New Open World Corporation (NOWC) dagiti baro a pagsidsiddaawan iti lubong kalpasan a nagupgop amin a puntos, babaen ti butos iti internet ken text message. Kalpasan ti adu a kontrabersia, naiproklama met laeng idiay Lisbon, Portugal dagiti pito manipud iti 177 a pagpilian manipud pay idi Nobiembre 24, 2005.
Inlungalong ni Bernard Weber, maysa a Swiso a negosiante, ti nasao a gannuat a pannakapili dagiti baro a 7 a pagsidsiddaawan iti lubong idi Setiembre 1999. Tapno maibilang iti pagpilian, masapul nga aramid ti tao daytoy, naaramid wenno naipatakder sakbay ti tawen 2000, ken adda iti kasasaad a mabalin pay laeng nga ipreserba.
Segun iti NOWC, nagbalin laengen a 21 dagiti pagpilian idi Enero 1 itay napan a tawen, a nagbalin a 20 kalpasan a napatgan ti reklamo dagiti taga-Ehipto maipanggep iti pannakairaman ti Pyramid iti lugarda. Dida ngamin kayat a maikompetensia daytoy iti sabali.
Iti katengngaan ti pannakabutos, nagbalin laengen a sangapulo ti nabati: dagiti 7 a nangabak, ti Acropolis, ti Easter Island ken ti Eiffel Tower.
Kas nayon dagiti agbutos, napalugodan ti asino man nga indibidual, organisasion wenno gobierno a mangidatag iti butosda. Ketdi, adda iti pagalagadan ti NOWC ti di mangawat wenno mangdiskualipika iti ania man a butos no iti panagkitada ket saan a maitutop daytoy kas koma no maduktalan a nakapagbutosen daytoy iti internet wenno iti text.
Ni Mr. Federico Mayor, dati nga UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) Director General, kas gagangay nga indibidual, ti nagpaay a presidente dagiti panelist. Awan ti koneksion ti NOWC iti UNESCO.
Indauluan ti Great Wall of China dagiti nangabak. Maysa daytoy a pader a naipatakder idi maikatlo a siglo sakbay ni Kristo a mangprotekta iti akin-amianan a beddeng ti nasao a pagilian kontra kadagiti kabusor. Maipalagip pay nga idi 1987, improklama daytoy ti UNESCO a World Heritage wenno Sangalubongan a Tawid.
Saan ketdi a dirediretso daytoy a pader. No kitaen a naimbag, nabennebenneg laeng. Iti tunggal murdong, addaan iti tower a paggianan dagiti mangwanawan iti aglawlaw, dagiti mangkita kadagiti rumaut a kabusor.
Agatiddog ti pader a naisaad iti kabambantayan iti 24,000 a kilometro. Agtayag daytoy iti 7.6 metro (25 ft) idinto nga aglawa iti 9 a metro (30 ft) ngem saan ketdi nga agpapada iti amin a disso. Iti kadakkel ken kaatiddogna, makita daytoy babaen dagiti mata, saan a masapul nga agusar iti teleskopio, iti law-ang. Pinaneknekanen daytoy dagiti adun nga astronaut.
Narugian ti pannakaipatakder dagiti pader iti aglawlaw dagiti balbalay ken pasdek-politikal 3,000 a tawenen ti napalabas. Hang-tu ti naaramat nga estilo tapno agbalin daytoy a natibker. Iti nasao nga estilo, napagtutuon dagiti daga, bato ken sangsanga iti uneg ti wooden frames.
Idi panawen ti Warring States (403-221 B.C.), sakbay a nagkaykaysa ti China, indauluan dagiti pyudal ti pannakasalaknib ti disso a yan ita ti kaaduan a sentro ti Baro a Tsina. Dagiti estado ti Qi, Yen, ken Zhao dagiti sumagmamano laeng a nangipatakder kadagiti pagwanawanan kadagiti kalaban.
Ti immuna ken kalatakan a naipasdek a paset ti agdama a pader ket naited ti kredito iti ari ti dinastia ti Qin a namagkaykaysa ti China idi 221 B.C. Ni Shihuangdi, Umuna nga Emperor, ti nangbilin iti komander dagiti militar a ni Meng Tian tapno maparmek dagiti kalaban ket maaddaan iti panagkaykaysa iti Tsina.
Sumaruno ti Machu Picchu. Mapapati a siudad daytoy dagiti Incans. Masarakan iti agarup 80 kilometro iti amianan-a-laud ti Cuzco, Peru. Naisaad daytoy iti nangato a disso, iti nagbaetan ti dua a bantay, agarup 600 a metro iti ngatuen ti karayan ti Urubamba.
Addaan iti kalawa nga 13 kuadrado kilometro a terraces ti nasao a siudad. Kaaduan kadagiti balay a naaramid iti bato ti addaan laeng iti maysa a kuarto (nga ita ket awananen iti bubong); naurnos iti aglawlaw ti pannakasentro ti gobierno. Dagiti daddadakkel a pasdek ti nagserbi a balay ti pagdaydaydayawan.
Maitugotan ti kinapulido dagiti aramid a balbalay. Nadiskubre ti siudad idi 1911 ni Hiram Bingham, maysa nga American explorer.
Christ The Redeemer ti sumaruno. Estatua wenno rebulto daytoy ni Jesukristo a naisaad iti agtayag ti 713 a metro a bantay ti Corcovado. Tantannawagan daytoy ti sibubukel a Rio de Janiero iti Brazil. Magteng babaen ti kalsada wenno funicular railway.
Ni nalatak nga iskultor Paul Landowski ti nangaramid itoy idi 1921 kas paset ti panangrambak ti Brazil iti maikasangagasut a tawen a panagwaywayasna. Sa laeng nalpas kalpasan ti maysa a dekada. Agtayag ti monumento iti 30 metro a naisaad iti pedestal nga 6 a metro ti kangatona.
Nailadawan ni Kristo a nakaukrad ti imana a kas man la ar-arakupenna ti sibubukel a siudad.
Chichen Itza. Maysa daytoy kadagiti kangrunaan a siudad dagiti Maya a masarakan 29 a kilometro iti abagatan-a-laud ti Valladolid, Mexico, iti amianan a paset ti Yucatan Peninsula.
Ngiwat Dagiti Bubon iti Itza ti kayatna a sawen ti Chichen Itza. Naadaw daytoy iti tribu nga Itza dagiti natibo nga American Mayas a nagnaed kadayta a disso, ken iti dua a bubon a mangsupsuplay iti danum iti sibubukel a siudad. Dagiti pay nasao a bubon ti sentro ti relihion ken kultura idi a panawen.
Naipatakder ti Chichen Itza idi maikasangapulo-ket-innem a siglo Sakbay ni Kristo. Nagpanawan ti lugar idi 670. Kalpasan ti 300 a tawen, naipasdek met laeng ket nagbalin a kangrunaan a siudad iti amianan ti Yucatan ken sentro ti kultura dagiti Maya.
Naidaramudom ti siudad idi 1200. Dakkel ti nadadael gapu kadagiti dangadang a napasamak.
Aglawa iti 3 kilometro kuadrado ti kadakkelan a dadael daytoy. Ipakita ti istrakturana ti heiroglaphic nga inskripsions, nadumaduma a maris ti paintings a mangipakpakita kadagiti codices dagiti Aztecs.
Iti kada prominente nga istruktura, addaan iti bukod a nagan a kas koma iti Ball Court a nagbalin a simbolo dagiti ay-ayam maipanggep iti relihion. Naaramid daytoy iti dua a nagabay a pader, 83 metro ti kaatiddog ti maysa, 9 a metro ti kapuskolna ken agaddayo iti 36 a metro.
Iti kada pader, 7 a metro iti ngatuen ti daga, adda nagbassikaw a sinan-uleg a naaramid iti bato a pangipalladawan iti bola dagiti agay-ayam nga adda iti rabaw ti pader.
Maysa pay kadagiti nadadael ti El Castillo, ti dakkel a templo nga agtayag iti 30 a metro nga adda agdanna nga agturong iti uppat a bakrang ti templo ti Kulkulcan iti ngato.
Mairaman pay kadagiti nadadael a pasetna ti The Palace wenno Nunnery, Sagrado a Bubon, Templo dagiti Mannakigubat, ken ti Nagtimbukel a Torre.
Petra. Siudad Dagiti Bato ti kayat a sawen daytoy. Maysa kadagiti nagkauna a siudad ti Arabia nga am-ammo itan nga abagatan-a-laud ti Jordan, wenno iti dayaen laeng ti purok dagiti Wadi Musa. Iti Biblia, am-ammo daytoy a siudad a kas Sela (kitaen iti 2 Kings 14:7). Makita daytoy iti paset ti Edom, iti nagbaetan ti Dead Sea ken ti gulpo ti Aqaba.
Manipud idi maikasangapulo ket uppat agingga iti maikadua a siglo Sakbay ni Kristo, ti Petra ti sentro ti pagarian dagiti Nabataean, wenno Arabo itan. Sinakup daytoy dagiti Romano idi 106 ket nagbalin a pannakaprobinsia ti pagilianda.
Nupay kasta, nagbalin latta a narimat ti bituen ti Petra idi maikadua ken maikatlo a siglo ngem idi dinadael ti Palmyra, ti numero uno a kalabanna a siudad, ti negosio, in-inut a nagpababa daytoy. Sinakup pay dagiti Muslim idi maikapito a siglo ken dagiti Krusado idi maikasangapulo ket dua a siglo. Gapu itoy, nagtinnag iti nakain-inaka a kasasaad ti siudad.
Nadiskubre laeng manen ti siudad idi 1812 babaen ken ni Johann Burckhardt, maysa a Swiss explorer. Segun kenkuana, napno iti nakakaskasdaaw a banag ti siudad. Namsek daytoy kadagiti natural a kinapintas, kadagiti monumento, adu nga abut iti daga wenno nauneg a tantanap (ravine) nga iti dadduma a disso ket aglawa laeng iti 3.7 a metro a napalawlawan iti natural a pader a naaramid iti bato.
Kadagitoy a ravine, naikitikit kadagiti bato dagiti kadaanan nga istruktura. Kalatakan kadagitoy ti Khaznet Firaoun, ti templo nga am-ammo pay a kas Treasury of the Pharaohs. Kadagiti tapi ti bato mangtannawag kadagiti tanap, maimatangan dita dagiti panteon dagiti pimmusayen. Ipasimudaag ti nabatbati a pakalaglagipan ti siudad a naimpluensia, baknang ken namsek daytoy ti naidaddaduma a kultura.
Roman Colosseum. Daytoy ti kadakkelan ken kalatakan a colosseum ti Daan a Roma. Rinugian nga impatakder daytoy ni Emperor Vespasian, kabadangna ti kabsatna met laeng nga emperor, ni Titus, idi iggamanna ti rienda ti pagilian idi maika-69 agingga iti maika-79 a siglo Sakbay ni Kristo. Insagut daytoy ni Vespasian iti kaubingan nga anakna, ni Emperor Domitian a simmublat iti takem ni ulitegna a Titus idi 81 A.D.
Immuna a naam-ammo ti koliseum a kas Flavian Amphithater. Nupay napapintas daytoy, iti panaglabas ti panawen, nabaybay-an met laeng ken dinadael saan laeng a ti ginggined no di pay dagiti nangipatakder. Nupay kasta, nagtalinaed a sitatakder ti apagkatlo ti arcade wenno pagnaan a pagtagilakuan iti agsumbangirna, ken dagiti arko iti akin-aminaan a pasetna. Nupay sitatakder met ti akinruar a kinarakaranna a pakairamanan ti cavea (ti pagtutugawan a pasetna) napukaw ketdi dagiti stucco, marble ken landok a dekorasionna.
Nasinan-itlog ti colosseum nga agatiddog iti 189 metro ken aglawa iti 156 metro. Agtayag iti 47 metro ti unegna nga addaan iti 3 kadsaaran nga arcade a naparabawan ti maikapat a nakaimuntaran dagiti babassit a tawana. Tunggal arcade, addaan iti walopulo (80) nga arko. Nalaokan dagiti datar ken pagtutugawan iti travertine (pumuraw a calcium carbonate tapno ad-adda pay a tumibker dagiti naikapet a paset). Napalawlawan iti poste ken mastrek babaen kadagiti arko iti akimbaba a paset ti arcade.
Naaramid iti dadakkel a bloke ti travertine ti pannakaparagpag ti colosseum agingga iti maikadua a kadsaaran daytoy. Ngem kadagiti dadduma paset, dagiti naluklukneng a brick, marble ken bato ti naaramat. Namsek iti Corithian pilasters ti maikapat a kadsaaran. Napalawlawan ti nabatbati nga arko iti sungaban iti agkakapintek a patakder wenno pundasion a mangipamatmat iti Tuscan, Ionic ken Corinthian orders.
Napalawlawan iti nangangato a pader dagiti nauneg nga abut iti arena a kas kalasag dagiti tao kadagiti narurungsot nga ayup a naruay a paglalabanenda iti tengnga. Naparabawan iti darat ti tengnga a naaramid kadagiti nababaked ken nawawalat a a kaykayo nga iti babaenna, taptapayaen dagiti nauuneg a pundasion a naduktalan a pannakabalay dagiti narurungsot nga ayup ken pakaitanemanda metten no adda dakes a mapagtengda iti dangadang.
Nairekord ti naudi a dangadang dagiti ayup iti uneg ti colosseum idi 523. Idi met 404 ti naudi a panagraranget dagiti gladiador.
Naipamaysa a natarimaan ti koliseum idi 1995. Kadagidi a panawen, umabot laengen ti 15 a porsiento ti agbalin a buyaen dagiti turista. Ket idi 2000, impabuya ti Greek National Theater ti tallo a tragedyda a sinurat ni Sophocles, umuna ditoyen ti Oedipus Rex.
Maudi, ti Taj Mahal. Maysa daytoy a museleu a masarakan iti Agra, India a naipatakder iti nagan ni ayat. Impatakder daytoy ti emperor ti Mughal, ni Shah Jahan, a kas pakalaglagipan iti dungdunguenna unay nga asawa a ni Arjumand Banu Bagam (am-ammo a Mumtaz Mahal a kayatna a sawen Elect of the Palace) a pimmusay idi 1631.
Nairugi a naipatakder ti museleo idi 1632. Nalpas idi 1643. Idi met 1653 a naileppas dagiti pasdek iti aglawlaw ken ti makasappuyot iti puso a garden iti aglawlaw. Masarakan iti akin-abagatan a paset ti karayan ti Yamuna, addaan ti puraw a marble mausoleum iti uppat nga agpapada a façade wenno pannakarupana a tunggal maysa addaan iti arko nga agtayag iti 33 metro.
Maysa a dakkel a bulb-shaped dome, agtayag iti 73 metro, ti adda iti tengnga a napalawlawan met laeng iti uppat a babassit a dome.
Naipatakder ti pasdek iti uneg ti kuadrado a disso a pakakitaan kadagiti uppat a torre iti kada suli. Iti aglawlaw, adda pay ti dua a redstone a pasdek, maysa a mosque ken ti karuprupana, ti Jawab. Naipan dagitoy tapno adda panagbalanse no kitaen ti museleo iti ania man nga anggulo.
Mastrek ti Taj Mahal babaen ti nalabaga a sandstone a ruangan daytoy a namsek kadagiti inskripsion manipud iti nasantuan a libro, ti Qur’an (Koran).
Ti napalawlawan iti pader a garden a masarakan iti tengnga ti dakkel ken naipangato a pool ket simbolo ti paraiso kadagiti Muslim. Nagkapat daytoy ta bineltak ti kanal. Adda flower beds, fountains ken kayo a cypress (simbolo ni Patay) ti tunggal maysa.
Iti uneg ti museleuo, masarakan ti tanem ni Mumtaz Mahal a naipatakder iti octagonal hall (walo ti sulina) idinto a ti dakdakkel a tanem iti abayna- ti tanem ni Shah Jahan a pimmusay idi 1666. Naaramid ti museleo dagiti agassawa kadagiti napapateg a bato nga ag-agkan ti init a masagat ti pudotna babaen ti marble screen a namsek met laeng kadagiti agkakangina a batbato.