KAPE!

NAGBALINEN a paset iti biagtayo ti kape. Adu payen ti di agalmusar iti panagdardarasda a mapan iti pagobraanda, kangrunaan dagiti mannalon. Rasonda a dida makatrabaho no napunno ti tianda. Umanayen ti kape a mangted kadakuada iti pigsa agingga iti pangngaldaw.
Ti dakesna, adu ti mamagbalin iti kape a kas sukat ti danum iti bagida. No makalagipda, kumapeda. Ta rason ti dadduma, agsakit kan’ ti uloda no ikkatenda ti kape iti biagda. Nga adda mariknada a sagubanit iti oras a gesdanda ti agkape a kas iti panagpigerger ti ima ken panaglaladut.
Ta adda naidaddaduma a kinasanikar a parnuayen ti kape!
Ania ngamin, aya, ti adda iti kape ta sapsapulentayo?
Kangrunaan a ramen ti kape ti kemikal nga aw-awaganda iti caffeine. Agpaay daytoy a kangrunaan nga stimulant ti nervous systemtayo a saan laeng mangpaganaygay no di pay ket dakkel ti maitulongna iti metabolismo ti bagi.
Natural a masarakan ti caffeine iti bulong, bukel, wenno bunga ti nasurok nga 63 a klase ti mula ngem ad-adda a masapulan daytoy iti mula a kape!
Numero uno ti caffeine a kas additive kadagiti maproseso a makan kangrunaan kadagiti softdrinks. Us-usaren met dagiti agparpartuat ti agas ti caffeine a ramen dagiti agas a mangep-ep iti ut-ot (pain relievers), diuretics, ken mangpababa iti dagsen.
Segun iti panagadal, umabot iti 3-4 nga oras tapno mairuar ti nasalun-at nga indibidwal ti kagudua ti impaunegna a caffeine. Nabaybayag kadagiti adda diperensia ti karadkadna.
Kadagiti napalabas a tawen, rimtab ti saludsod no makatulong wenno makadakes iti bagi ti kape. Adda dagiti pasamak nga itudtudoda ti kape a ramut dagiti nadadagsen a sakit a kas iti cancer. Ngem narigat a mapaneknekan daytoy. Iti ngamin immuna a naituyang a panagadal, saan laeng a kape ti bisio dagiti nakaipakatan ti panagadal. Adda dita dagiti managsigarilio, managinum iti nasanger ken naayat iti taba.
Ania ngarud ita ti pudno?
Idi 1958, imparuar ti Food and Drug Administration ti kape a kas GRAS wenno generally recognized as safe. Ngem ikalpasan ti dua a dekada, kinuna met laeng ti FDA a masapul ti naun-uneg a panagadal.iti epekto ti caffeine iti tao.
Ket dagitoy ti rimmuar iti panagadal:
Nasalun-at para iti puso. Awan pay pammaneknek a makadakes ti panagkonsumo iti bassit laeng a caffeine iti puso. Saan a pudno a mangibunga daytoy iti sakit ti puso, hypertension, ken cardiac arrhythmias. Ngem adda ketdi report ti New England Medicine idi 1986 nga agkunkuna a mangibunga iti abnormal a panagtrabaho ti puso ti nangato a level ti caffeine iti bagi.
Nupay kasta, adu ti di immanamong kadayta a report ta saan kano manen a nairaman dagiti banag iti aglawlaw ken iti mismo nga indibidwal. Kas pangarigan ti masaysay-op daytoy nga asuk ken di a balanse nga ipapaunegna a taraon.
Saan a makapa-cancer. Iti panagadal nga inwayat ni Rosenburg, maysa a researcher, agduapulon a tawen ti napalabas, kadagiti agduapulo ribo nga indibidwal, awan ti nakitana a pannakainaig ti kape iti kanser iti lipay, bagis, ken iti bato. Insupusop pay ti American Cancer Society’s Guidelines on Diet, Nutrition and Cancer a saan a ramut ti cancer ti caffeine.
Pangatuenna ti panagparnuay ti tian iti asido. No nangato ti asido iti tian, mangibunga daytoy iti heart burn gapu iti caffeine a mangparpa-relax kadagiti piskel iti nagbedngan ti bagis ken karabukob. Gapu ta relax dagitoy, nawaya ti asido nga agpangato nga agturong iti puso. No mapasamak ti kastoy, maibalakad a gupden ti panagipauneg iti ania man a taraon nga addaan iti caffeine a kas iti tsokolate, softdrinks, tsaa, ken ania mana klase ti kape(instant, decaffeinated, drip/brewed, espresso wenno percolator).
Saan a nasayaat kadagiti addaan iti PMS wenno pre-menstrual syndrome. Ipakita ti panagsukisok a baliwan ti caffeine a maminpinsan ti galad wenno ugali ti maysa a babai sumagmamano nga aldaw sakbay ti idadateng ti bisitana. Adda pay report nga agkuna nga agsisikkil wenno agpipikel ti barukong ti babai a mangipauneg iti adda caffeinena no kasta nga adda bisitana. Maibalakad ngarud a gesdan ti dagiti babbai no adda bisitada ti agkape.
Pababaen ti kape ti danum iti bagi. Kas iti alkohol wenno arak, adda diuretic effect ti caffeine. Kayatna a sawen, adu a danum ti iparuar ti tao babaen ti panagisbona. Ket no saan a masuktan dagitoy, makarikna ti maseknan iti pannakawaw a no dina maaluadan, ma-dehydrate! Irekomenda dagiti doktor ti panaginum iti walo baso a danum iti kada aldaw. Ken no kasano kaadu ti inumen a kape, kasta met ti kaadu ti inayon a danum nga inumen iti rekomendado a walo a baso.
Awan dakes nga epektona kadagiti masikog. Kuna ni Dr. Alan Leviton ti Boston’s Children’s Hospital, a ti panagkape ti masikog iti bassit laeng (di nasursurok ngem 2 baso iti kada aldaw) ket di makadakes daytoy kenkuana ken iti im-imetenna a biag. Daytoy ti resulta ti panangamirisna kadagiti 13 a panagadal a naiwayat idi pay 1981.
Saan a mangpakiddit iti calcium iti bagi. Kasungani iti ibagbaga ti dadduma, saan a pudno a paruaren ti caffeine dagiti calcium a nakadeposito ken us-usaren ti bagi a mangibunga iti nalaka a pannakaibusda. Daytoy a panagbaba ti calcium ti mangparnuay iti sakit nga osteoporosis, panagrakaya dagiti tultulang.
Kuna met dagiti sientista iti Creighton University School of Medicine a masapul a di nangatngato ngem 400 mg ti kape nga ipauneg ti maysa a babai (di ad-adu ngem dua baso a kape iti inaldaw). Ken supusopan a dagus ti mapukaw a calcium iti bagi iti inaldaw. Umanayen ti dua baso a gatas a pangalaan ti maysa nga indibidwal iti calcium. Awan pay dita dagiti calcium a maalana kadagiti nateng nga ipaunegna.
Kasano ngamin, aya, a naduktalan ti kape?
Iti leyenda, adda maysa nga agpaspastor iti kalding nga agnagan iti Kaldi idiay Aprika. Maysa nga aldaw, nakitana dagiti tarakenna nga agiinnagaw nga agngutngot iti bulong ti maysa a kayo ti berries (naammuan idi agangay nga Arabica coffee berries daytoy). Nasdaaw daytoy ta kasla simmanikar dagiti tarakenna apaman a nakakaanda iti nasao a berries.
Dina pinanunot no ania ti ibungana iti bagina, pinadas met a rinamanan ni Kaldi ti nasao a berries. Naklaat laengen idi matumpunganna ti bagina a makipagay-ayaw kadagiti tarakenna. Agsalsala pay ketdin!
Nakita daytoy ti maysa a monghe ket impadamagna kadagiti kakaduana iti monasterio. Isu metten ti nagbalin a sungbat iti parikutda a kanayon a mapuypuyatan gapu iti panagmisionda ken panangannongda kadagiti ritual ti panagdaydayaw.
Sipud idin, adda lattan imet dagiti monghe a berries iti sadino man a papananda tapno agtalinaed laeng iti kinaganaygayda.
Ipakita daytoy a leyenda a saan a maidasar a kas napudot nga inumen ti kape idi un-unana. Kanen a presko! Ar-aramiden pay daytoy nga arak dagiti dadduma nga Aprikano.
Iti panaglabas dagiti panawen, napanunot dagiti Arabo nga ibilag ti bukel ti berries sa pulbosenda kalpasanna sadanto danuman iti napudot. Daytan ti rugi ti kape a kas inumen.
Sinurat ni Rhazes, maysa nga Arabic physician idi maikasangapulo a siglo, ti immuna a dokumento maipanggep iti kape. Kadagiti a panawen, irekrekomenda gayamen dagiti mangngagas ti kape kadagiti mayat nga alerto latta uray adalemen ti rabii, kangrunaan kadagiti mangan-annong iti ritual ti panagdaydayaw.
Malagip nga idi makagteng ti kape iti Italy, pinaritan daytoy ti Simbaan ta “inumen ni Satanas” kano daytoy gapu iti marisna. Nagtultuloy daytoy a pannakaipawil agingga a simngat ni Pope Clement VIII idi 1500. “Binautisaranna” ti kape a kas “natalged nga inumen.”
No kasano a nakagteng ti kape ditoy pagiliantayo, maitudo nga inyeg daytoy dagiti taga-Lumaud.

DAYTOY ita ti agdadata a kinapudno: inarakuptayo ti imas ti kape. In-inumentayo iti uray sadino ken no ania nga oras a kayattayo. Ngem ipalpalagip dagiti otoridad iti salun-at a masapul a moderation koma laeng ti panaginumtayo itoy wenno panagipauneg iti taraon nga addaan iti caffeine. Di koma lumbes iti 400 mg.
Drink moderately!


(gibusna)