KIMAT LAENG TI DI MABALES!

PANAWEN manen ti tudo. Panawen met nga agruar dagiti nananam nga abal-abal. Panawen a panagsulbod dagiti rabong ti kawayan a naimas a sagpawan iti tinuno a lames a laokan iti bulong ti saluyot. Panawen a tinagtagiuray ni mannalon tapno makaitukit manen iti bin-i. Ngem panawen met daytoy dagiti nakabutbuteng a kimat!
Ania kadi ti kimat?
Ti kimat ket maysa a dakkel nga electric discharge a no sadino a dagiti electric charges (positive ken negative) ket di agpabatubat a mangsapul iti kalangenda. Mapasamak daytoy panagsisinnukat ti electrical charges iti nagbabaetan dagiti ulep wenno ti ulep ken daga a mismo. Ket iti pannakaurnongda, mapasamak ti panagbettak nga isu metten ti manggngegtayo a gurruod ket ti gilapna ti makunkuna a kimat. Saan nga asi-asi ti kinapigsa ti kimat ta tunggal kumanabsiit daytoy, imetna ti riniwriw a boltahe. Segun pay iti Lightning Protection Institute, ginasut a kimat ti mairusrusod iti daga iti tunggal darikmat.
Nalawag ngarud a ti kimat ken gurruod ket aggiddan ti pannakapasamakna. Biddut ti panangipapan nga umun-una ti kimat sakbay ti gurruod. Naladladaw laeng ti gurruod iti pannakaammotayo ta nabunbuntog ti uni (sound) ngem ti lawag (light). Agarup 3 a riwriw a metro iti kada segundo a daliasaten ti lawag idinto a ti uni ket agarup 346 a metro laeng iti kada segundo! Isu a nabayagen a nakitatayo ti kimat ngem sumagmamano pay a kanito sakbay a mangngegtayo ti gurruod.
Iti panagadal dagiti sientista, naammuan a ginasut a kimat ti mapaspasamak iti kada segundo iti intero a daga. Isuna laeng ta ditayo makita ti kaaduan kadagitoy.
Kas nasaon, napeggad ti kimat gapu iti imet daytoy a boltahe ken koriente. Masapul ngarud ti panagannad tapno maliklikan ti disgrasia a kakuyog daytoy. Iti laeng kalkalpas a bagyo a Caloy, adda dagiti natay nga innala ti kimat iti Kamindanawan.
Adtoy dagiti sumagmamano nga addang tapno saan nga agbalin a biktima ti kimat:
Umuna, no madama ti kimat, dika rumrummuar iti pasdek a yanmo. Umadayoka ketdi iti asideg ti tawa wenno ridaw. No mabalin, mapanka iti kaunegan a paset dayta pasdek! Ngem no addaka met iti ruar, ikagumaam ti umuneg iti balaymo wenno iti ania man a pasdek. No madamaka met nga agmaneho, agsardengka pay laeng ket liklikam ti umiggem kadagiti landok a paset ti luganmo. Makatulong kenka dagiti steel parts ti lugan.
Maikadua, dika agaramat kadagiti aplayanses a maisaksak iti kuriente. Ta no bilang makimat ti linia nga agturong iti balaymo, sumrek daytoy iti aplayanses ket dakkel ti posibilidadna a madadael ken makariknaka iti makunkuna nga electrical shock. Ti dakesna, no mapakaruanka.
Maikatlo, umadayoka iti danum. Dika aglaba wenno agnunog iti bath tub wenno swimming pool. No addaka met iti karayan wenno baybay nga agbarbarangay, ikagumaam ti tumakdang a dagus ket agsapulka iti disso a mayadayoka iti risgo ti kimat.
Maikapat, iwayatmo ti makunkuna a 30-30 rule. Kayatna a sawen, no addaka iti ruar, umunegka a dagus iti pasdek wenno balay aglalo no kasta a mangngegam ti gurruod 30 segundo wenno ab-ababa pay kalpasan a nakitam ti kimat. Narisgo ngamin ti aglawlaw no kasta ti pasamak. No nagkalman ti aglawlaw, masapul a palabsem ti 30 minuto kalpasan ti naudi a pannakakitam iti kimat sakanto rummuar.
Maikalima, liklikam dagiti banag a pagaayat ti kimat a dalapusen a kas koma iti kayo wenno ania man a nangangato a pasdek a naiputputong la unay wenno adayo kadagiti adda iti aglawlawna. No addaka met iti ruar, ibellengmo amin a landok nga adda dita bagim kas koma ti arado, pala, gabion wenno buneng no addaka iti bangkag wenno talon.
Maikanem, dika agus-usar iti nalabaga a kawes . Daytoy ti naynay nga ibagbaga dagiti nataengan. Pagaayat kano ti kimat a dalapusen dagiti narangrang a maris. Ket awan met siguro ti dakesna no patiem daytoy.
Dagiti nangangato a pasdek ken uray payen dagiti eroplano ken barko ket addaan dagitoy iti makunkuna a lightning arresters nga agserbi a salaknib iti kimat. Dagitoy nga arresters ti pagnaan ti kimat tapno agdiretso a mairusod iti daga ket saan a makadadael kadagiti ramramit iti dayta a pasdek wenno klase ti lugan.
PADAS

Addaak idi iti haiskul. Nagbakasionak iti yan da Anti Ana ken Angkel Tasiong ‘diay San Francisco, Luna, Apayao.
Iti maysa a malem, nagpaiduma ti pudotna. Ngem sumagmamano laeng a kanito, kellaat a nanglangeb ti tangatang. Sa nagangin iti napigsa. Iti aglawlaw, agrikusrikus dagiti tuwato a kasla ketdin agpiestada.
Dina pay naitintinnag ti bayakabak, addaytan dagiti nakatadtadem a kimat a sarunuen ti kumanabraang a gurruod a kunam la no adda laeng iti tuktok ti balay. Nalagipko ti sangkasao ni Tatang a talaga a kasta dagiti kimat ken gurruod no damondamo ti tudo. Napudot kano pay la ngamin ti aglawlaw. Sangkaibagana kadakami ‘diay balay a dikami rumrummuar ta karungsot ti kimat no damdamona. Nataltalged kano laeng ti rummuar no nabayagen a maibuybuyat ti tudo ta napalamiis no kua kanon daytoy ti temperatura ket saanen a makadanon iti daga dagiti sanga ti kimat.
Nagturongak iti kosina ket diak ammo ta imbes a mabutengak kadagiti kumanabsiit a kimat, innalak ketdi ti tugaw iti abay ti lamisaan ket impuestok ti nagbuya iti tawa. Urayak la mairap no kasta nga agkimat!
Intinnagna ti nagpipigsa a tudo. Maay-ayatanak a mangbuybuya kadagiti agtinnag a tudo a dagus a kaemen met la ti mawaw a daga a pinakarandikang ti kalgaw. Pagammuan, naggilap iti makabulsek iti sangok a sinaruno a dagus ti kanabraang. Kunak idin no natiruanak iti kimat. Idi maalawko ti riknak kalpasan ti pannakakellaatko, isu pay laeng ti panagbutengko.
Nangngeg met da angkel ken anti ti kimmanabraang ket immayda iti yanko. Nakitami laengen ti puon ti kapasanglay iti abay ti niog iti sango ti tawa nga immasuk, agarup uppat a metro laeng ti kaadayona!
Idi agnadnad ti asuk, nakitami laengen ti kasla naguradan a kayo ti kapasanglay.
Nagnaan ti ngipen ti kimat! kinunada.
Manipud idin, adda phobiak iti kimat. Pagyamanak laengen iti Dios ta saanak idi a nakimat. No kaskasano… ay!

NAIMAS pay laeng ti agbiag, Annad iti amin nga annad ti kasapulan! Laglagipen, di mabales ti kimat. Ken awan pidua ti makimat! Naimbag koma no kas iti napasamak kadagiti nakimat iti Isabela ti kapay-an! (Naipablaak ditoy Bannawag dagiti agtutubo a pimmigsada idi makimatda.)
(Gibusna)




(Impablaak ti Bannawag)